Deze blog gaat specifiek over de mix van verschillende oudedagsvoorzieningen. Er zijn veel manieren om nu te sparen voor later. Het meest gebruikelijk voor mensen in loondienst is nog steeds het pensioen. Andere varianten kunnen zijn:
- Lijfrenteverzekering
- Banksparen
- Pensioen in eigen beheer (niet meer actief mogelijk sinds 1 juli 2017)
- Oudedagsverplichting in een BV
- Fiscale OudedagsReserve (FOR) binnen een eenmanszaak
Wat hebben al deze varianten van pensioen met elkaar gemeen? Je’ spaart’ als het ware van je bruto inkomen. Je stelt hiermee het betalen van de inkomstenbelasting uit naar later. Zodra je met pensioen gaat en geld ontvangt uit bovengenoemde spaarpotjes, ga je hierover pas inkomstenbelasting betalen. Bijkomend voordeel is ook nog dat deze spaarpotjes niet als vermogen meetellen in Box III. Je bent dus vrijgesteld van vermogensrendementsheffing hierover.
Maar wat nu als je samen verschillende van deze pensioenvarianten hebt. En je besluit om te gaan scheiden via een mediator? Daar gaat deze blog nader op in.
Inhoudsopgave
Scheiding en pensioen in grote lijnen

Grofweg kan je bij een scheiding de diverse pensioenvarianten in de volgende twee categorieën splitsen:
- Pensioenen (bij een pensioenfonds of in eigen beheer) enerzijds;
- Alle andere varianten (lijfrente, banksparen, oudedagsverplichting en FOR) anderzijds.
Deze beide categorieën worden bij een echtscheiding anders behandeld en verdeeld. De verdeling van het pensioen (1) wordt wettelijke geregeld in de Wet Verevening Pensioenrechten bij Scheiding (Wet VPS). De verdeling van de andere oudedagsvarianten (2) wordt meegenomen bij de huwelijksvermogensverdeling.
Hieronder vind je een toelichting over beide categorieën . Ook lees je meer over de mogelijkheid om in mediation af te kunnen wijken van de standaardregelingen.
Wet Verevening Pensioenrechten bij Scheiding (Wet VPS)
Het te verdelen pensioen is te splitsen in het ouderdomspensioen en het nabestaandenpensioen. Het basispensioen (AOW) hoef je bij scheiding niet te delen met je ex-partner. De wet VPS houdt het volgende in. Alle, tijdens het huwelijk opgebouwde ouderdomspensioenrechten, worden onderling bij helfte verdeeld. Lees meer over de verdeling van pensioen bij scheiding in de blog “Pensioen en scheiding – Het totaalplaatje“. Hieronder wordt er slechts summier op ingegaan.
Deze Wet VPS kent twee smaken van verdeling, te weten verevening of conversie. Hieronder lees je meer over de verschillen.
Smaak 1 – Pensioenverevening
Wanneer jouw ex-partner de pensioenleeftijd bereikt. Dan ontvang jij onmiddellijk de helft van zijn/haar pensioenuitkering en omgekeerd. Komt je ex-partner te overlijden. Dan vervalt jouw aanspraak op zijn/ haar helft van het pensioen. Je krijgt dan zelf weer 100% van je eigen pensioen.
Smaak 2 – Pensioenconversie

Jij ontvangt jouw deel van het pensioen van jouw ex-partner pas als jijzelf de pensioenleeftijd hebt bereikt en omgekeerd. Komt je ex-partner te overlijden, dan verandert er niets meer aan de ooit gemaakte verdeling.
Wanneer kies je welke smaak?
Standaard wordt tot 1 juli 2022 veelal pensioenverevening toegepast. Is er bij jullie sprake van een groot leeftijdsverschil, dan is pensioenconversie wellicht een zinvolle optie. Bij een scheiding via mediation, kun je sowieso van de standaardverdeling afwijken.
Nieuwe standaard verwacht vanaf 2027
In 2027 verandert waarschijnlijk de wettelijke standaard. Conversie wordt dan de nieuwe wettelijke standaard in plaats van verevening. Ook is het niet langer nodig om dit zelf aan de pensioenuitvoerder te laten weten. Binnen zes maanden na jullie scheiding zal de pensioenuitvoerder zelf de conversie toepassen.
Pensioenfonds over scheiding informeren
De pensioenuitvoerder (pensioenfonds of verzekeraar) betaalt het ouderdomspensioen rechtstreeks aan een ieder uit.
Formulier invullen
Om het pensioen uit te kunnen betalen, moet het pensioenfonds wel van jullie scheiding op de hoogte zijn. Dit kan binnen 2 jaar na scheiden. Het gaat via het “Mededelingsformulier in verband met verdeling van ouderdomspensioen bij scheiding”.
Wat gebeurt er als jullie dit zijn vergeten?
Gebeurt dit te laat? Dan vervalt het rechtstreekse recht op uitbetaling door de pensioenuitvoerder aan degene die het pensioen niet zelf heeft opgebouwd. De ex-partner houdt wel recht op een deel van het ouderdomspensioen. De ex-partner die het pensioen heeft opgebouwd, moet dan aan de ander haar of zijn deel uitbetalen.
Automatisch na 2027
Vanaf 2027 is het waarschijnlijk niet langer nodig om dit zelf aan de pensioenuitvoerder te laten weten. Binnen zes maanden na jullie scheiding zal de pensioenuitvoerder automatisch de conversie toepassen.
Scheiden met Pensioen in eigen beheer
Ook de scheidende directeur-grootaandeelhouder (DGA), die zijn pensioen in eigen beheer opbouwt, valt qua verdeling onder de Wet VPS. Dit geldt voor alle ‘eigen beheer’ varianten. Dus zowel binnen de werkmaatschappij, de persoonlijke holding als ook binnen een separate pensioen-BV.
Risico’s bij pensioen in eigen beheer na de scheiding
Bij pensioen in eigen beheer is de ex-partner, voor zijn of haar deel van het opgebouwde pensioen tijdens het huwelijk, afhankelijk van het voortbestaan van de BV. De BV is hier immers de pensioenuitvoerder. Omdat dit nadelig kan zijn, kan de ex-partner eisen dat het pensioenaandeel extern wordt ondergebracht. Hieraan moet na een scheiding altijd worden meegewerkt. Tenzij dit de continuïteit van de BV in gevaar brengt.
Afstorting tegen de commerciële waarde
Na de scheiding kan dus de helft van het pensioen extern worden ondergebracht. Dit gebeurt tegen de zogenaamde commerciële waarde, die tot stand komt via de dan geldende marktrente. De Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2020:276) heeft in 2020 bepaald dat de feitelijke datum van afstorting gebruikt moet worden voor de commerciële waarde. Als er dus lang wordt gewacht met afstorting na de scheiding, dan kan dit behoorlijke gevolgen hebben voor het af te storten bedrag.
Afkoop van pensioen (in eigen beheer)
In 2018 heeft de Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2018:1180) een interessante uitspraak gedaan. Deze zaak betreft een DGA, die voorafgaande aan zijn huwelijk, een pensioen in eigen beheer heeft opgebouwd. Tijdens zijn huwelijk heeft hij dit vroegere pensioen afgekocht en een bedrag ontvangen van ruim 60k euro netto. Dit geld heeft hij in een vakantiewoning in Frankrijk geïnvesteerd. De Hoge Raad heeft geconcludeerd dat deze pensioenafkoop niet in de huwelijksgemeenschap valt. De pensioen afkoop over de voorhuwelijkse periode behoort toe aan het privévermogen van de man. Hiermee volgt de Hoge Raad het principe van de Wet VPS, waar dit eveneens het uitgangspunt is.
Verdeling overige pensioenvarianten bij echtscheiding
Overige pensioenvarianten zijn bijvoorbeeld de lijfrente, het banksparen, de oudedagsverplichting in een BV of de Fiscale OudedagsReserve (FOR) binnen een eenmanszaak. Al deze varianten vallen gewoon binnen de huwelijksgemeenschap. Tenminste, zolang er geen sprake is van huwelijkse voorwaarden. Bij gemeenschap van goederen wordt er als het ware een grote optelsom gemaakt van alle vermogensbestanddelen. Een voorbeeld:
- Overwaarde eigen huis: 90.000 euro
- Lijfrentes, banksparen en FOR: 60.000 euro
- Spaartegoeden: 35.000 euro
- Inboedel en auto: 15.000 euro
Let bij de FOR op of het geld wel als eigen vermogen in de onderneming beschikbaar is. Stel dat het geld van de FOR niet beschikbaar is. In dat geval is er geen sprake van vermogen maar juist van een schuld. Immers er is geen geld, maar wel de verplichting om alsnog de inkomstenbelasting te betalen over de FOR. Lees hieronder meer over het verschil tussen bruto en netto vermogen.
Vermogensverdeling: Netto versus bruto vermogen
Het totale vermogen in de huwelijksgemeenschap lijkt 200.000 euro te zijn. Echter, de lijfrentes, banksparen en FOR is bruto vermogen. Er is nog geen inkomstenbelasting over betaald. Terwijl de overige vermogensbestanddelen netto zijn. Om tot een totaaltelling en verdeling te komen, zal het bedrag van 60.000 euro moeten worden verlaagd met de nog te betalen belasting. Dit kan op tenminste drie manieren:
- 30%, zijnde het gemiddelde belastingtarief na pensionering bij een modaal inkomen
- 40%, als nu al bekend is dat iemand dusdanig veel pensioen ontvangt, dat hij of zij dan in de hoogste belastingschijf valt.
- Tegen het huidige belastingtarief, dus niet dat na pensionering, als de oudedagsvoorziening al voor de pensioendatum wordt gebruikt.
Optie 1 komt het meest voor, maar tijdens scheiden via mediation is alles bespreekbaar. In geval van optie 1 wordt de post “lijfrentes, banksparen en FOR” gewaardeerd op 60.000 euro minus 30% belastinglatentie, wordt 42.000 euro. Het totale vermogen komt hiermee uit op 182.000 euro, wat neerkomt op 91.000 per persoon.
Wat is overbedeling bij scheiding?

Normaal gesproken moet je bij een scheiding oppassen voor zogenaamde overbedeling. Stel dat er in de huwelijksgemeenschap een totaal vermogen te verdelen is van 300.000 euro. Je wilt vervolgens een afwijkende verdeling afspreken. De man krijgt bijvoorbeeld 120.000 en de vrouw 180.000. De fiscus zal nu een overbedeling vaststellen van 30.000 euro voor de vrouw. De helft zou immers 150.000 euro zijn en de vrouw ontvangt in de praktijk 30.000 meer. Dit wordt fiscaal als een schenking gezien en hierover zal de vrouw dus schenkbelasting moeten betalen.
Geen overbedeling bij afwijkende pensioenverdeling
Tijdens mediation kan er bij de verdeling van het pensioen altijd van de wet VPS worden afgeweken. Zo kan je bijvoorbeeld een andere verdeling (60-40) overeenkomen of helemaal afzien van elkaars pensioen.
Pensioenrechten behoren volgens de wet VPS echter niet tot de huwelijks gemeenschap. Partijen kunnen tijdens mediation dus afwijken van de standaard (50-50) verdeling, zonder dat er daardoor onder- of overbedeling ontstaat.
Let op: Fiscale consequenties bij compensatie pensioen met overige vermogensbestanddelen
Stel dat partijen een afwijkende verdeling van pensioenrechten compenseren met overbedeling van goederen die tot het gemeenschappelijke vermogen behoren. Dan is er sprake van het genieten van belastbare periodieke uitkeringen. In een dergelijke situatie is er dus enerzijds belasting verschuldigd en anderzijds belastingaftrek mogelijk. Houdt hiermee rekening om tot een evenredige vermogensverdeling te komen.
Een voorbeeld
De man behoudt meer pensioen- en lijfrenterechten dan waarop hij eigenlijk recht heeft. De vrouw krijgt als compensatie het huis geheel toebedeeld met een overwaarde van 100.000 euro. De helft van deze overwaarde, wordt nu fiscaal gezien als periodieke uitkering. De vrouw zal hierover dus inkomstenbelasting moeten betalen. Dat kan al snel oplopen tot een bedrag van 25.000 euro. De man daarentegen mag 50.000 euro van zijn belastbaar inkomen aftrekken. Hij geniet dus juist een enorm belastingvoordeel. Dit alles kan ervoor zorgen dat de bedachte compensatie niet meer zo eerlijke uitvalt.
De oplossing
Door in het jaar van de scheiding nog samen als fiscaal partners aangifte te doen, kunnen beide posten tegen elkaar worden weggestreept. Dit doen jullie door in de gezamenlijke IB aangifte de aftrekpost toe te delen aan degene die de uitkering heeft ontvangen. Zo hoeft er per saldo geen belasting te worden betaald vanwege de gekozen compensatie. Er is uitsluitend nog ZVW-premie verschuldigd, die jullie bijvoorbeeld samen kunnen delen.

GRATIS E-Book: alles over scheiden (inclusief twijfelfase)
Wil je een compleet en helder overzicht? Hoe om te gaan met de twijfel? Wanneer en wat vertellen jullie de kinderen, familie en vrienden? Welke financiële consequenties zijn er en wat is er mogelijk qua woning? Wat spreken jullie af in het ouderschapsplan? Hoe blijf je samen goede ouders en werk je toe naar meer geluk? Het gratis eBook gaat in op alle aspecten rondom een scheiding.