Systemische werking bij scheiding en samengestelde gezinnen

Deze serie van twee artikelen gaat over systemische werking, ook wel bekend onder de naam familieopstellingen. Bij interesse, is het aan te raden om beide artikelen in onderstaande volgorde te lezen:

1. Achtergrond, de drie systemische wetmatigheden
2. Systemische werking bij scheiding en samengestelde gezinnen

De drie systemische wetmatigheden

Dit is het tweede artikel wat dieper in gaat op de systemische werking bij scheiding en samengestelde gezinnen. Ook hier wordt gebruikt gemaakt van de drie systemische wetmatigheden van Bert Hellinger. Hij is de grondlegger van familieopstellingen.

1. Binding, onze behoefte om erbij te horen
2. Ordening, de natuurlijke volgorde en onze eigen plek daarbinnen
3. Balans, tussen geven en nemen

Wetmatigheden: Specifiek voor scheiding en samengestelde gezinnen

Bij scheiding en samengestelde gezinnen zijn veel zaken te verklaren vanuit de drie systemische wetmatigheden.

Systemische Wetmatigheid 1: Binding

Binding gaat over onze behoefte om erbij te horen. Op een nog dieper niveau zorgt dit zogenaamde ‘collectief geweten’ ervoor dat het familiesysteem bij elkaar blijft.

Herenigingsfantasie

Bij een scheiding is dit goed zichtbaar aan het gedrag van de kinderen. Zij zullen nog lang na de scheiding ‘fantaseren’ over een hereniging en er alles aan doen om dit een handje te helpen. Eventuele nieuwe partners, passen uiteraard niet in de herenigingsplaatje en zullen vaak ‘gesaboteerd’ worden.

Ex-partner buitensluiten

Als na een scheiding, de ene partner, de andere buitensluit, dan zullen de kinderen proberen het noodzakelijk evenwicht te herstellen. Voor kinderen voelt het buitensluiten van hun vader of moeder als het buitengesloten worden van die helft van zichzelf, met alle gevolgen van dien.

Ook de eventuele nieuwe partner wordt hiermee tekort gedaan. Onbewust is er een angst bij de nieuwe partner voor hetzelfde lot. Als mijn partner zo over z’n ex-partner praat hoe zal het mij dan vergaan als de eerste verliefdheid voorbij is?

Eerdere partners dienen volgens Bert Hellinger gerespecteerd te worden: een kind is het beste af bij die partner die de andere partner het meest respecteert.

Nieuwe relaties

Als een nieuwe partner geen respect heeft voor een eerdere partner, dan raakt het systeem ook uit balans (soort buitensluiten). Men kan alleen de nieuwe partner zijn, doordat de vorige partner hem of haar heeft laten gaan. Of dat vrijwillig of niet vrijwillig is gebeurd, speelt hierbij geen rol.

Tenslotte is het bij binding interessant om te weten dat de binding bij iedere volgende partnerrelaties minder intens is dan in eerdere relaties. Wat overigens niets zegt over de mate waarin een eventueel nieuwe relatie vervullend is.

Systemische Wetmatigheid 2: Ordening

Ordening op persoonlijk niveau heeft alles te maken met de vaak ongeschreven en onbewuste sociale regels binnen het familiesysteem. Op een dieper collectief niveau heeft die ordening te maken met een hiërarchie of volgorde binnen het systeem.

Eigen familie versus familie van herkomst

De eigen gestichte familie gaat altijd voor het gezin van herkomst. Bij een scheiding komt hierin een belangrijke verandering. Elk van de partners zal meer terugvallen op zijn eigen gezin van herkomst. Verschillen in normen en waarden tussen beide gezinnen van herkomst, zullen dus ook vaker gaan opspelen.

Samengestelde gezinnen

De partnerrelatie gaat voor de relatie met de kinderen uit die relatie. Die relatie was er immers eerst. Na een scheiding gaat de relatie met de kinderen voor de relatie met de nieuwe partner. Een samengesteld gezin zonder gezamenlijke kinderen zou er dus qua ordening als volgt uit moeten zien:

1. Ouder;
2. Oudste kind;
3. Jongste kind;
4. Nieuwe partner.

Mocht er uit de nieuwe relatie een kind ontstaan, dan verandert er veel in het samengestelde gezin. Hierdoor zal de volgende natuurlijke ordening ontstaan:

1. Ouder die zorgt voor veiligheid van de familie richting de buitenwereld (kostwinner);
2. Ouder die zorgt voor veiligheid binnen de familie;
3. Gezamenlijke kind;
4. Oudste kind uit eerdere relatie;
5. Jongste kind uit eerdere relatie.

Systemische Wetmatigheid 3: Balans

Het gaat hier op persoonlijk niveau om de balans van geven en nemen. Op collectief niveau gaat het om balans in het gehele collectief, oftewel de familie. Dat wil zeggen dat al het onverwerkte zich in de volgende generaties opnieuw aandient.

Scheidingsverwerking

Dit laatste geldt ook voor een scheiding. Als een ouder de scheiding niet goed kan verwerken of dragen, dan zal een kind dit onbewust aanvoelen. Het kind kan dan bijvoorbeeld voor de betreffende ouder gaan zorgen. Hierdoor wordt mogelijk ook de natuurlijke ordening verstoord. Waarbij het kind de plek inneemt van de andere ouder en niet langer 100% kind kan zijn.

Dynamieken om op te lossen

Als er door een scheiding binnen een familiesysteem iets niet in harmonie is met de drie wetmatigheden van binding, ordening en balans, dan kan je daar behoorlijk last van hebben. Een familieopstelling kan dit oplossen. Het Instituut voor Systemisch Werk kan ik persoonlijk aanbevelen.

Een aantal voorbeelden van systemische dynamieken

• Ik volg jou in je lot (dood, ziekte, mislukking, etc.) of het zal mij niet beter gaan dan jou;
• De schuld of last van een ander dragen
• Het familiesysteem willen verlaten (bijvoorbeeld vanuit schuld of schaamte);
• Niet je eigen plek in kunnen nemen (verwisseling met broers of zussen, tussen je ouders in staan, etc.);
• Het niet ten volle kunnen nemen van de ouders of jezelf bijvoorbeeld groter voelen;
• Met iemand of iets geïdentificeerd (verstrikt) zijn, die bijvoorbeeld is buitengesloten.